Παβλόφ, Ιβάν Πέτροβιτς

(Ριαζάν 1849 – Μόσχα 1936). Ρώσος φυσιολόγος. Ήταν γιος παπά και σπούδασε στην ιερατική σχολή της γενέτειράς του. Επηρεάστηκε από τον επαναστατικό φιλελευθερισμό των Ρώσων διανοουμένων της εποχής του κατά της παραδοσιακής παιδείας και απέκτησε απεριόριστη πίστη στην επιστήμη. Ο Π. θεωρείται γνήσιο τέκνο του 19ου αι. για την ολοκληρωτική πίστη του σε μια επιστήμη όχι άκαμπτη στις έρευνές της, αλλά ικανή να απαντά σε όλα τα ερωτήματα που αφορούν τη ζωή. Αποφασιστικό ρόλο στον προσανατολισμό του αυτόν, φαίνεται ότι διαδραμάτισε η ανάγνωση των Αντανακλασικών του εγκεφάλου του Σετσένοφ και η πρακτική εξάσκηση που έκανε ακολουθώντας ένα εγχειρίδιο εφαρμοσμένης φυσιολογίας. Εγκατέλειψε λοιπόν την εκκλησιαστική σταδιοδρομία και παρακολούθησε μαθήματα φυσικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Πετρούπολης. Ιδιαίτερα αποφασιστικές για τον Π. υπήρξαν οι συναντήσεις που είχε αυτή την περίοδο με δασκάλους όπως ο Μεντελέγεβ, ο Μπούτλεροφ και ο Κιόν. Ακριβώς με τις οδηγίες του Κιόν εκτέλεσε ο Π. την πρώτη πειραματική έρευνά του επί της νευρικής ρύθμισης της λειτουργίας του παγκρέατος, την οποία ολοκλήρωσε κατά τόσο έξοχο τρόπο, που του απονεμήθηκε χρυσό μετάλλιο. Το 1875 τελείωσε τις πανεπιστημιακές σπουδές του και, αφού περιπλανήθηκε για τέσσερα χρόνια από το ένα εργαστήριο στο άλλο, έγινε συνεργάτης του Μπότκιν, μαθητή του Κλοντ Μπερνάρ, με τον οποίο εργάστηκε περισσότερο από δέκα χρόνια. Στην περίοδο αυτή, ο Π. ετοίμασε νέες πειραματικές μεθόδους για τη μελέτη του οργανισμού στην ολότητά του, κατά τρόπο εντελώς διαφορετικό από εκείνον που χρησιμοποιούσε ως τότε η κλασική φυσιολογία. Η καινούργια μέθοδος του επέτρεψε να ανακαλύψει σπουδαίους νόμους επί της αντανακλαστικής ρύθμισης των λειτουργιών της καρδιάς και των αγγείων και τον παρότρυνε σε μια πρώτη θεωρητική γενίκευση, που γρήγορα αποδείχθηκε σωστή από τα γεγονότα: το νευρικό σύστημα ρυθμίζει και εναρμονίζει τις διάφορες δραστηριότητες του οργανισμού σε ένα ενιαίο σύνολο. Η αντίληψη αυτή τον οδήγησε να επεκτείνει την άποψή του για την επίδραση του νευρικού συστήματος στον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό δραστηριοτήτων του οργανισμού. Aκολούθησε αυτή την κατεύθυνση έρευνας σταθερά σε όλα τα χρόνια της μακράς επιστημονικής σταδιοδρομίας του, φτάνοντας στις ανακαλύψεις που τον έκαναν διάσημο. Σε αυτήν όμως την περίοδο, οι συνθήκες της ζωής του ήταν απελπιστικές. Ενώ ετοίμαζε τη διδακτορική διατριβή του γεννήθηκε ο πρώτος του γιος, που πέθανε στα πρώτα του χρόνια εξαιτίας των πενιχρών υλικών συνθηκών. Παρά τις τρομερές δυσκολίες που αντιμετώπιζε, ο Π. ανακοίνωσε το 1883 τη διατριβή του για τα φυγόκεντρα νεύρα της καρδιάς κερδίζοντας άλλο ένα χρυσό μετάλλιο, τον τίτλο του διδάκτορα και του εντεταλμένου καθηγητή, όπως και μια υποτροφία σπουδών για τη Γερμανία στα εργαστήρια του Λούντβιχ πρώτα, του Χσιντενχάιν αργότερα. Το 1890 ονομάστηκε καθηγητής της φαρμοκολογίας στο Τομσκ και ύστερα στη Βαρσοβία, αλλά δεν ανέλαβε ποτέ αυτές τις έδρες, γιατί σχεδόν συγχρόνως του δόθηκε η έδρα της φαρμακολογίας στην Ακαδημία Στρατιωτικής Ιατρικής της Πετρούπολης. Αυτή τη θέση διατήρησε ώσπου ονομάστηκε καθηγητής της φυσιολογίας στην ίδια Ακαδημία, όπου και δίδαξε περισσότερα από 30 χρόνια. Από το 1891 διηύθυνε το τμήμα φυσιολογίας στο Ινστιτούτο Πειραματικής Ιατρικής, όπου εκτέλεσε το μεγαλύτερο μέρος των ερευνών του. Κατά την επιστροφή του από τη Γερμανία, το ενδιαφέρον του Π. είχε συγκεντρωθεί στη μελέτη των εκκρίσεων των σιελογόνων αδένων και του στομάχου. Φιλοδοξία του, τουλάχιστον στην αρχή, ήταν απλώς να εμπλουτίσει τις γνώσεις της εποχής εκείνης για το πώς επεμβαίνουν οι εκκρίσεις αυτές στη διεργασία της πέψης, με ιδιαίτερη έμφαση σε αυτό που ονομάζεται ψυχική έκκριση. Τα πρώτα του προβλήματα ήταν τεχνικής και μεθοδολογικής φύσης. Διαλέγοντας τον σκύλο ως πειραματόζωο επινόησε χειρουργικές τεχνικές που ακολουθούνται ακόμα και σήμερα, οι οποίες του επέτρεψαν να δημιουργήσει στα κύρια όργανα που συμμετέχουν στη πέψη (σιελογόνοι αδένες, συκώτι, πάγκρεας, έντερο) μόνιμα συρίγγια. Σε αυτά τα συρίγγια στερέωνε έναν βαθμονομημένο δοκιμαστικό σωλήνα, έτσι ώστε να συλλέγει και να μετρά χωριστά το υγρό κάθε οργάνου, να το αναλύει και να μελετά τις λειτουργικές του ιδιότητες. Διαθέτοντας έτσι έναν αντικειμενικό μάρτυρα και έναν πιστό καθρέφτη, ο Π. απέδειξε τον ρόλο των νεύρων στη ρύθμιση των πεπτικών διεργασιών μέσω των αδένων και εξέθεσε στα περίφημα Μαθήματα επί της λειτουργίας των κυρίων πεπτικών αδένων, για τα οποία τιμήθηκε το 1904 με το βραβείο Νομπέλ και συνιστούσαν τα αποτελέσματα δέκα ετών έντονης, καρποφόρας και πλούσιας σε νοήματα εργασίας, που ξεπερνούσαν τις γνώσεις για τις διεργασίες της πέψης. Οι έρευνές του για την πέψη τον έθεσαν εμπρός στις συνθήκες του ψυχικού χαρακτήρα, στη μελέτη των οποίων αρνήθηκε κάθε υποκειμενική μέθοδο και επινόησε μια ακριβή τεχνική. Χρησιμοποιώντας την ίδια τεχνική αναζήτησε την πρώτη αιτία της ανάπτυξης των νευρικών διεργασιών στον φλοιό του εγκεφάλου. Αυτή η αιτία μπορεί να είναι εξωτερική ή εσωτερική, πρόσφατη ή παλιά. Για να μπορέσει η αιτία να παραγάγει ένα αποτέλεσμα (θετικό ή αρνητικό), θα πρέπει να δημιουργηθεί μια σύνδεση μεταξύ αιτίας και αποτελέσματος. Με βάση αυτή την αρχή, ο Π. αναζήτησε την εξήγηση του εξαρτημένου ανακλαστικού, χωρίς να ενδιαφέρεται πολύ για τη φυσιολογική και ψυχολογική του φύση. Το 1922 οργάνωσε με διάταγμα του Λένιν το Ινστιτούτο Βιολογίας του Κολτούτσι (Μόσχα) για τις έρευνές του. Το 1927 δημοσίευσε τα Μαθήματα επί της δραστηριότητας των μεγάλων ημισφαιρίων του εγκεφάλου. Eπικεφαλής μιας ομάδας ερευνητών που κάθε χρόνο πλήθαινε, με πεισματική επιμονή, χρησιμοποίησε έως τον θάνατό του, τις γνώσεις και τη μεθοδολογία των εξαρτημένων ανακλαστικών για να προσφέρει σημαντική βοήθεια στις έρευνες για το πεδίο της εκμάθησης και το σχηματισμό των συνηθειών, για να παρακινήσει έρευνες σχετικά με το πρόβλημα των κινήτρων, της μνήμης και της προσοχής, για να εξηγηθεί το φαινόμενο του ύπνου. Εκτός από αυτά, ο Π. και η σχολή του κατόρθωσαν να προκαλέσουν στα ζώα καταστάσεις πειραματικής νεύρωσης, χρησιμότατες για τη μελέτη και εξήγηση των διαταραχών της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Το έργο του Π. είχε πολλές και ποικίλες επιπτώσεις, που σιγά σιγά οδήγησαν στις σημερινές γνώσεις επί των διεργασιών των εξαρτημένων ανακλαστικών. Είναι, πάντως, γενικά παραδεκτό ότι η συμβολή του Π. συνίσταται στο ότι επινόησε μια ακριβή τεχνική για να μελετηθεί ο τρόπος με τον οποίο είναι δυνατό να αποκτηθούν, να απωλεσθούν και να επαναποκτηθούν νέοι τρόποι συμπεριφοράς. Καμιά θεωρία επί της εκμάθησης ή γενικότερα επί της προσαρμογής δε μπορεί να αγνοήσει τα επιτεύγματα του Π., και οι μέθοδοί του χρησιμοποιούνται στην πρώην ΕΣΣΔ και στις ΗΠΑ ως βάση σε πολλές περιπτώσεις ψυχοθεραπευτικής αγωγής και ως θεωρητική και πρακτική εναλλαγή στην ψυχανάλυση. Στην αρχή το εξαρτημένο ερέθισμα (EE = ήχος κουδουνιού) δε προκαλεί απάντηση, ενώ το φυσικό (μη εξαρτημένο ερέθισμα, ΦΕ = κρέας) προκαλεί στο ζώο την έκκριση σάλιου. Ύστερα από επανειλημμένες συνδέσεις του EE με το ΦΕ, το EE προκαλεί μόνο του έκκριση σάλιου. Τα αρχικά ΦΑ και EA σημαίνουν φυσική και εξαρτημένη απάντηση. Συσκευή που επινόησε ο Παυλώφ για τη μελέτη εξαρτημένης απάντησης έκκρισης σάλιου. Ένας σωλήνας συλλέγει μέσα από τα μάγουλα του σκύλου την έκκριση του σιελογόνου αδένα, η οποία μετριέται με ένα ειδικό μηχάνημα. Ο Ρώσος φυσιολόγος Ιβάν Πέτροβιτς Παολώφ.